Lezing Neuropsychologie

Parkinson vanuit de neuropsychologie.

Dinsdag 11 Februari heeft onze eigen Caroline Jurgens een lezing gegeven over Parkinson gezien uit de neuropsychologie. Caroline is namelijk, naast onze docent breinfitness, ook neuropsycholoog. Een neuropsycholoog is geen gewone psycholoog, maar kijkt naar de relatie tussen de staat van de hersenen en het gedrag dat iemand vertoont. Ze is opgeleid in het LUMC en heeft daar onderzoek gedaan naar de ziekte van Huntington. Dit onderzoek heeft haar affiniteit met het kijken naar de relatie van hersenen en beweging aangewakkerd. Ze heeft sindsdien Leiden verlaten en is naast haar spreekuren bij Evita te vinden in haar eigen praktijk ‘Caatje Aan Zee’ en natuurlijk bij ons!

Bij de ziekte van Parkinson zijn de effecten te beschrijven aan de hand van de metafoor van een ijsberg. Je hebt de punt die boven het water steekt, dit zijn de effecten die voor anderen ook zichtbaar zijn. Echter een heel groot deel van de ijsberg is onzichtbaar onder water. Dat geldt ook voor de effecten waar jij als persoon last van hebt, maar waar deze voor de buitenwereld niet of slecht zichtbaar zijn. We gaan ons nu focussen op deze onzichtbare effecten.

Introductie aan het brein:

Afbeelding 1: Doorsnede van het Brein

Het menselijk brein heeft, aldus de hersenstichting, 86 miljard cellen. Van deze cellen is drie kwart betrokken bij het bewegen. Dit komt doordat, hoewel de motoriek zich voornamelijk vóór in het brein bevindt, er allemaal connecties door het brein lopen. Deze connecties lopen door de verschillende lagen van het brein : de buitenkant of cortex van het brein, de subcortex of diepere delen van het brein en de hersenstam (1). De hersencellen communiceren met elkaar via elektrische signalen die in gang worden gezet door signaalstoffen (zoals bijvoorbeeld het bekende dopamine). Deze communicatie is nodig voor het goed werken van het brein. Dat betekent dat het hele systeem dat van die communicatie afhankelijk is, wordt beïnvloed als het ergens misgaat. Bij Parkinson krijgen de basale kernen in het midden van het brein (1) niet genoeg dopamine om goed te kunnen communiceren. Drie systemen die deze kernen nodig hebben voor de communicatie zijn daardoor bij Parkinson van belang:

Motoriek, Cognitie en Emotie

Afbeelding 2: De drie systemen in het brein (motoriek links, cognitie midden, emotie rechts)

Motoriek

Stel je brein voor als een puppy: vol energie en constant trekken aan de lijn. Dat is hoe de cortex, buitenste laag van je brein, zich wil gedragen: constante beweging. De subcortex werkt hierbij als de riem, deze houdt je in bedwang en is constant aan het remmen. Echter bij Parkinson wordt er in de subcortex juist te veel geremd waardoor er helemaal geen beweging meer is. Er is een tekort aan output.

Cognitie

Elke dag moet je nadenken, over lijstjes voor de boodschappen, over de acties die je die dag moet doen. Dit alles heeft te maken met het cognitieve systeem van het brein. Toch heeft 40% van de mensen met Parkinson klachten over een deel van het denken. Denk hierbij aan vertraging in het denken. Het duurt langer om de informatie te verwerken en een output aan de buitenwereld te leveren. Ook is het lastiger de aandacht te houden, en lastiger om informatie op te slaan. Plannen en organiseren kan worden gevisualiseerd als het werken aan een bureau vol met troep. Je weet dat alle documenten die je nodig hebt er liggen, maar het vinden ervan duurt langer. Dit alles doordat in het cognitieve systeem (associative circuit) de communicatie met de diepere lagen is verstoord.

Cognitieve Strategieën

Wat kan je nu doen om jezelf hierin te ondersteunen? Hulpmiddelen zoals een agenda of opschrijfboekje kunnen helpen als het plannen lastiger gaat. Zowel het erin schrijven als het terugkijken en een overzicht zien kan helpen. Ook het opdelen van taken in stapjes kan helpen met het overzichtelijk houden. Neem tijd voor je taken en houdt ook pauze tussendoor.  Daarnaast heeft je brein beweging nodig, niet alleen fysiek maar ook mentaal. Zoek dus nieuwe dingen op en doe bijvoorbeeld een sudoku in plaats van een woordzoeker, of zoek inspiratie in een nieuwe hobby. Het gebruiken van meerdere zintuigen tegelijkertijd kan helpen met informatie opslaan. Bij het schudden van iemands hand, kijk je naar wat ze aan hebben en luister je naar hun naam.  Je brein is plastisch, er zit verandering in. Blijf daarom dus altijd oefenen, trainen en voornamelijk nieuwe dingen doen! Twee boeken met meer tips voor je cognitie ondersteunen zijn; Ommetjes door het Parkinson Brein en Breinfitness, Noëlle Kaminga.

Hoe kan je hierin je naasten ondersteunen: wees geduldig met elkaar, instructies helpen soms om op te helderen. Geef niet drie opdrachten tegelijkertijd, en help iemand op vriendelijke manier herinneren. Structuur en routine is voor iedereen fijn. En zorg ook goed voor jezelf!

Emotie

Het emotionele systeem wordt ook wel het limbisch systeem genoemd en zit al dieper in het brein. Zowel de onbalans van dit systeem, als het weten dat je Parkinson hebt, kan emotionele uitwerkingen hebben. Zo worden depressie, angst, chronische overbezorgdheid, onzekerheid en apathie vaak gezien bij Parkinson-patiënten. De apathie is anders dan depressie : waar bij depressie men zich somber voelt, is apathie een gebrek aan initiatief. Daarnaast kunnen er ook door de onbalans in het brein, of juist een teveel dopamine door de medicatie, hallucinaties ontstaan. Daarnaast wordt er ook vaak een verminderde impulscontrole gezien bij een teveel aan dopamine in het brein. Dit kan verschillen van allemaal lekkers kopen in de supermarkt, tot gokken of emotionele uitbarstingen. Angst en frustratie kunnen niet alleen door het brein zelf worden veroorzaakt maar ook door de omgeving. Daarom is het belangrijk om niet alleen naar de gevoelens zelf te kijken, maar ook naar wat de oorzaken zijn van de gevoelens.

Interventies

Wat kan er gedaan worden om deze klachten te beperken? Zoals wel vaker is het optimaliseren, of balanceren, van de dopaminebehandeling van belang. Het on-off fenomeen beïnvloedt namelijk ook de emoties. Bij ‘off’ zie je meer apathie en moeite met plannen, bij ‘on’ gaat de impulscontrole omlaag. Het is allemaal afhankelijk aan de dopaminevoorraad. Kijk daarnaast ook naar het slaapritme, teveel overdag slapen is niet goed. Als laatste zijn extra gesprekken met een psycholoog (voor extra uitleg over hoe de emoties ontstaan), of eventuele extra medicatie een optie.

Afsluiting:

Dit alles kan een beetje overkomen als een somber, technische verhaal. Maar gelukkig, hoewel er niet één handleiding is, zijn er zaken die werken.

Doe dingen waar je blij van wordt. Als je brein geprikkeld wordt door dingen die je leuk vindt, geef je je systeem een boost. Dit geeft je een opgeruimd mentaal bureau. Eén systeem een boost geven helpt alle systemen, want ze zijn allemaal verbonden.

Doe nieuwe dingen! Hou je van geschiedenisboeken lezen, probeer eens een keer een natuur-gerelateerd boek. Of loop een keer je wandelrondje linksom in plaats van rechtsom.

Beweeg! Zowel goed voor cognitie, beweging als emotie. Kinderen leren sneller rekenen als ze bewegen en dat geldt ook voor ons.

Verwonder je! Zoek dingen op die je verwonderen en inspireren.

Blijf in verbinding met elkaar, en trek je niet terug. Sociale contacten heb je nodig!

Lach! Blijf lachen, en zoek de humor van het leven op.

Leef in het nu! De weg wordt steeds hobbeliger, en je perspectief verandert, maar je waarden blijven hetzelfde. Die zijn vaak in het hier en nu belangrijk. Het kan helpen als je piekert om even 3 keer in en uit te ademen en je weer in het nu plaatsen.

Heb lief! Jezelf, anderen en het leven

Het is geen wetenschappelijk recept maar het werkt.